Przemysł chemiczny II Rzeczpospolitej – jedna z głównych i bardziej nowoczesnych gałęzi przemysłu II Rzeczypospolitej. Rozmieszczony był przeważnie na Górnym Śląsku, w Zagłębiu Sosnowieckim i Krakowskim oraz w okolicach Łodzi i Warszawy. W 1927 czynne były 982 zakłady, w 1932 829 a w 1937 – 992. Pon... Czytaj więcej
Ignacy Mościcki – ur. 01.12.1867 w Mierzanowie, zm. 02.10.1946 w Versoix pod Genewą. Polityk i chemik. Przez dwie kadencje, w latach 1926-1939 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Absolwent chemii na politechnice w Rydze. Dokonał wielu odkryć naukowych w dziedzinie elektrochemii i elektrofizyki. Był autore... Czytaj więcej
12 marca
1927
Decyzja o budowie fabryki związków azotowych pod Tarnowem
Decyzja o budowie nowej fabryki związków azotowych zapadła 12 marca 1927 roku. Ostatecznie budowę fabryki zlokalizowano w okolicach Tarnowa, około 4 kilometry od centrum miasta, w kierunku zachodnim. Teren wybrany pod budowę był korzystny pod wieloma względami. Podstawowym była bliskość powiatowego miasta Ta... Czytaj więcej
5 maja
1927
Rozpoczęcie prac na placu budowy
Pierwsze prace na placu budowy rozpoczęto 5 maja 1927 roku. Głównym wykonawcą robót budowlanych była firma „Inż. Kiełbasiński i spółka” z Warszawy, a kierownictwo poszczególnych wydziałów w budowie objęli w większości inżynierowie wywodzący się z Politechniki Lwowskiej.... Czytaj więcej
6 maja
1927
Prace przygotowawcze, budowa torów budowlanych
Prace przygotowawcze rozpoczęto 6 maja 1927 roku. W lipcu 1927 na placu budowy pracowało 350, a pod koniec sierpnia już 800 robotników. Zatrudnionym stworzono prowizoryczne bufety, w których posiłki oferowane były po umiarkowanych cenach. Dyrekcja PFZA umożliwiła budowę sklepu i kasyna, prowadzenie jadł... Czytaj więcej
14 maja
1927
Zakup terenu pod budowę fabryki związków azotowych
Teren wybrany pod budowę był własnością folwarczną księcia Romana Sanguszki, którego zaliczano do największych właścicieli majątków ziemskich na tym terytorium. Pod koniec lat 20 XX wieku posiadał w Tarnowie i okolicy 11 folwarków, wielkie kompleksy leśne oraz był właścicielem kilku zakładów przem... Czytaj więcej
Teren fabryczny, znajdujący się w granicach administracyjnych dwóch podtarnowskich gmin: Dąbrówka Infułacka i Świeczków, miał kształt trójkąta o powierzchni około 640 hektarów. Jego bokami były od zachodu rzeka Dunajec, od wschodu rzeka Biała, a od południa linia kolejowa Kraków-Lwów. Ludność Dąbr... Czytaj więcej
2 sierpnia
1927
Uruchomienie bocznicy kolejowej PFZA
2 sierpnia 1927 roku uruchomiono bocznicę kolejową stanowiącą odgałęzienie linii Kraków-Tarnów. Na teren budowy wjechał pierwszy pociąg z dostawą materiałów.... Czytaj więcej
2 sierpnia
1927
Na teren budowy wjeżdża pierwszy pociąg
Na placu budowy i w jego poblżu natrafiono na surowce budowlane w wystarczajającej ilości jak: żwir, szuter, piasek, czy glina. Dzięki temu zrezygnowano z dostaw tych surowców z zewnątrz, a tempo prac zostało znacznie przyspieszone. Co więcej, okazało się, że wartość znalezionego żwiru i piasku pokrył... Czytaj więcej
Pierwszy, prowizoryczny fabryczny warsztat mechaniczny, w którym wykonano blisko tysiąc ton aparatury, początkowo znajdował się w drewnianym budynku gospodarczym folwarku Świerczków. W styczniu 1928 roku rozpoczęto budowę nowego warsztatu, a montaż pierwszych maszyn rozpoczęto w nim już w sierpniu. Ostatecz... Czytaj więcej
3 grudnia
1927
Włączenie sieci elektrycznej
Elektrociepłownia PFZA 3 grudnia 1927 roku włączono w sieć fabryczną energię elektryczną dostarczoną przez Elektrownię Miejską w Tarnowie. Na fotografii z póżniejszego okresu (rok 1929) przygotowana do uruchomenia Elektrociepłownia fabryczna. Wkrótce role odwróciły się. To Tarnów zaczął pobierać... Czytaj więcej
28 lutego
1928
Rozpoczęcie budowy hal produkcyjnych
Budowę hal produkcyjnych rozpoczęto 28 lutego 1928 roku. Budynki fabryczne zlokalizowano po prawej stronie wzdłuż drogi głównej, co bardzo ułatwiało dostarczanie surowców do poszczególnych oddziałów produkcyjnych. Jednocześnie kluczowe obiekty zostały tak rozlokowane, że następowały po sobie zgodnie z ... Czytaj więcej
31 marca
1928
Rozpoczęcie wykopów pod kominy elektrociepłowni
Prace na budowie fabryki wykonywane były niemal w całości ręcznie. „Wzdłuż rowu na ustawionych szynach robotnicy przetaczali małe wózki z kolebami naładowane ziemią, cegłą i innymi materiałami budowlanymi. (… ) robotnicy wozili w taczkach beton, na plecach nosili cegły w specjalnych drewnianych n... Czytaj więcej
27 stycznia 1927 roku przedstawiciele Rady Miasta Tarnowa udali się na audiencję do Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. W czasie rozmów wyrazili oni gotowość miasta do poniesienia wszelkich ofiar celem umożliwienia wybudowania fabryki.[1] Rada Miejska pod przewodnictwem burmistrza Juliana Kryplewskiego zobowiąz... Czytaj więcej
Z nadejściem zimy 1927/1928 roku fabryka zmuszona została do zwolnienia większości robotników sezonowych. Kilkuset z nich zatrudniono przy konserwacji miejskich ulic. Dyrekcja Fabryki, opracowując listy zwolnień, analizowała sytuację materialną pracowników. W pierwszej kolejności odeszło 200 robotników. O... Czytaj więcej
Część nawozowa fabryki w budowie Znany międzywojenny redaktor Konrad Wrzos, który miał okazję w roku 1933 zwiedzić Mościce, tak rozpoczął rozdział o podtarnowskiej fabryce w swojej książce „Oko w oko z kryzysem – reportaż z podróży po Polsce”: „Gdyby Polska reklamowała się jak Związek Sowiec... Czytaj więcej
Budowę hal produkcyjnych rozpoczęto 28 lutego 1928 roku. Większość projektów budowlanych wykonał warszawski zespół pod kierownictwem cenionego architekta inż. Juliusza Kłosa. ... Czytaj więcej
Polska, która zatrudnia przeszło 70 % ogółu ludności na roli, ze względu na ograniczone możliwości emigracji, na szybki przyrost ludności, dalej z powodu konieczności uprzemysłowienia kraju, które się dokonać tylko może przy rozwoju konsumpcji rolnictwa, powinna dążyć do intensywnej gospodarki. W lata... Czytaj więcej
Nowa fabryka pod Tarnowem miała być przedsiębiorstwem pomocniczym dla przemysłu zbrojeniowego, którego rozbudowę zamierzano realizować w tzw. „trójkącie bezpieczeństwa” obejmującym widły Wisły, Dunajca i Sanu. Plan został zaakceptowany przez rząd RP 14 marca 1928 roku, a jego pełna realizacj... Czytaj więcej
Oto szereg dawnych wiejskich chałup. Wyłamano z nich przednią ścianę i przetworzono na bufety. Kilkanaście tych prowizorycznych restauracyj zapełnia się ciżbą robotników[1] – pisała w 1930 roku Aniela Piszowa, autorka przewodnika po Tarnowie i okolicy. [1] A. Piszowa, 600-lecie Tarnowa-opowiadanie popular... Czytaj więcej
Profesor Walenty Dominik w artykule zamieszczonym w tygodniku „Przemysł i Handel” z dnia 25 września 1926 roku pisał między innymi: „Mamy w Polsce stosunkowo niezbyt gęste zaludnienie, ale i dla tej ludności mamy za mało możności pracy zarobkowej. (…) Z drugiej strony mamy duży przyrost ludności ... Czytaj więcej
Rozporządzenie Prezydenta RP z 22 marca 1928 roku w sprawie ulg dla przedsiębiorstw państwowych i komunikacyjnych[1], zwolniło od podatków przedsiębiorstwa w tzw. trójkącie bezpieczeństwa, obejmującym zachodnią część województwa lwowskiego, wschodnią krakowskiego i południową kieleckiego. Na terenie d... Czytaj więcej
Nowobudowaną fabrykę nazywano początkowo potocznie „Nowym Chorzowem” lub „Drugim Chorzowem”. Miała to być druga po fabryce chorzowskiej wielka wytwórnia związków azotowych. W popularnym tarnowskim tygodniu „Hasło” czytamy m.in.: „Nie ma takiego kąta w Tarnowie, gdzieby n... Czytaj więcej
15 kwietnia
1928
Rozpoczęcie budowy ujęcia wody
W październiku 1928 roku, dzięki wsparciu władz miejskich, oddano do użytku pierwsze 5 tys. metrów wodociągu. Miękkość wód Dunajca okazała się dużym udogodnieniem, bowiem fabryka zaoszczędziła na kosztach, opracowując instalacje zmiękczające tylko tam, gdzie wymagania względem twardości wody wynosi... Czytaj więcej
14 maja
1928
Zdjęcie lotnicze terenów fabrycznych 1928
„Mobilizacja pracy obejmuje wzwyż 6000 robotników, a praca wre dniem i nocą. Powstają drogi bite, kanalizacja, wodociągi, oświetlenie, powstaje całe miasteczko budynkó mieszkalnych, a wreszcie gigantyczne mury fabryki. To dzieło wyrasta jak cud prawdziwy. Pustkowie wsi pod Tarnowem przemienie się w wiel... Czytaj więcej
14 maja
1928
Rozpoczęcie budowy elektrociepłowni
„Osią układu objektów fabrycznych jest droga zakreślona prosto, bez zakrętów czy załamań na terenie fabrycznym. Budynki rozplanowano wdłuż tej drogi, po jednej sronie, liniowo, w kolejności tej samej, w jakiej następują po sobie poszczególne fazy produkcji. Linia drogi pomyślana była równocześn... Czytaj więcej
Bywało i tak… Fotografia wykonana w drugiej połowie 1929 roku. W głębi od lewej: Elektrociepłownia PFZA, budynek generatorów gazu, część nawozowa fabryki ... Czytaj więcej
Surowcem wyjściowym w instalacji syntezy amoniaku z oczyszczalnią gazu syntezowego, był koks hutniczy, z którego otrzymywano gaz wodny w sześciu generatorach okresowych systemu Marischka-Brünn-Königsfelder A.G. ... Czytaj więcej
Zwisłocki Tadeusz – ur. 1889 lub 1890 Czerniowce, obecnie Ukraina, zm. 15.02.1929 Kraków. Chemik, budowniczy i pierwszy naczelny dyrektor PFZA, legionista. Zięć Ignacego Mościckiego. Po przejściu do rezerwy, od 1921 roku związany z nauką i przemysłem chemicznym. Od 1922 roku w Chorzowie organizo... Czytaj więcej
Przed wieżą granulacyjną wytwórni saletry wapniowej stoją: inż. Zygmunt Toczyski, inż. Tadeusz Barzykowski, inż. Karol Huelle, Dyrektor Eugeniusz Kwiatkowski, Prezydent RP Ignacy Mościcki, Dyrektor Romuald Wowkonowicz, inż. Stanisław Kubiński Większość fabrycznych inżynierów było absolwentami najs... Czytaj więcej
18 czerwca
1929
Powstanie gminy Mościce
Budowa fabryki stworzyła konieczność utworzenia jednego zarządu gminnego, by usprawnić działania władz administracyjnych. Podczas posiedzenia rad gminnych Dąbrówki Infułackiej i Świerczkowa w styczniu 1929 roku jednogłośnie postanowiono o ich połączeniu.[1] Obwieszczeniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych... Czytaj więcej
Pierwszy, drewniany budynek DyrekcjI PFZA Wraz z powzięciem decyzji o budowie fabryki, jednym z głównych problemów do rozwiązania stało się zapewnienie mieszkań kadrze technicznej i administracyjnej pochodzącej z zewnątrz. Tymczasowo zdecydowano o zaadaptowaniu na mieszkania pofolwarcznych budynków gospodarc... Czytaj więcej
Dotkliwie odczuwano brak dogodnej, jak najkrótszej drogi dojazdowej z Tarnowa na plac budowy. W zasadzie jedyną drogą dojazdową do fabryki była droga powiatowa stanowiąca przedłużenie głównej szosy Tarnów–Kraków i nią kursowały autobusy miejskie. Istniała wprawdzie krótsza, ulica Chyszowska, bi... Czytaj więcej
Trudne warunki lokalowe przesądziły o budowie od podstaw osiedla przyfabrycznego. Realizację rozpoczęto już 18 czerwca 1927 roku, a więc równolegle z pracami na terenie samej fabryki. Tereny na południe od głównej drogi (późniejszej ul. Lipowej) przeznaczone były na rozbudowę osiedla, a tereny na północ... Czytaj więcej
W przedmowie do okolicznościowego wydawnictwa poświęconego uruchomieniu fabryki Eugeniusz Kwiatkowski pisał między innymi: „Dokonało się wielkie dzieło państwowe. Na obszarze, który jeszcze dwa lata temu przedstawiał szmat pola (…) dziś pracuje wielki kompleks budynków i instalacyj fabryczny... Czytaj więcej
Z rozwojem komunikacji na trasie Tarnów-Mościce przez wieś Chyszów wiązano duże nadzieje. Zdzisław Simche, w monografii „Tarnów i jego okolica” wydanej w 1930 roku pisał między innymi: Może więc za jakiś czas zamiast obecnych strzech wsi łańcuchowej Chyszowa ujrzymy tam, lub też obok, mnoż... Czytaj więcej
„Pierwszym odziałem fabrykacyjnym jest wytwórnia gazu wodnego, składająca się z instalacji generatorów gazu wodnego i tak zwanej czyszczalni. Gaz wodny jest gazem przemysłowym, bogatym w wodór. Wytwarza się go w generatorach, dmuchając okresowo w kilkuminutowych odstępach na gorący koks kolejno powietrze,... Czytaj więcej
2 października
1929
Zakończenie montażu maszyn i urządzeń
2 października 1929 roku ukończono montaż maszyn i urządzeń. Dostawa wyposażenia rozpoczęła się jeszcze w 1928 roku. Wiele zamówionych urządzeń dostarczanych było jednak na plac budowy z opóźnieniem, co stanowiło dodatkowe utrudnienie. Ponadto liczne z dostarczonych części trzeba było dopasowywać i ... Czytaj więcej
Wowkonowicz Romuald ur. 1885, Trembowla ob. Ukraina – zm. 29. 10.1939 Lwów, inżynier chemik. Po ukończeniu Politechniki Lwowskiej w 1911 roku mianowany dyrektorem Gazowni Miejskiej w Tarnowie, następnie dyrektor przedsiębiorstwa gazowego „Polmin” , od 1918roku naczelny dyrektor przedsiębiorstw miejskich, a ... Czytaj więcej
Fotografia wykonana została przed budynkiem laboratorium PFZA... Czytaj więcej
5 października
1929
Uruchomienie elektrociepłowni fabrycznej
5 października 1929 roku uruchomiono elektrownię fabryczną. Moc zainstalowana w turbogeneratorach elektrociepłowni wynosiła 30 MW, a moc zapotrzebowania przez instalacje fabryczne dochodziła do 17 MW. Część tej niewykorzystanej energii postanowiono przekazać na potrzeby przemysłu i potrzeby odbiorców in... Czytaj więcej
„Część amoniaku poddaje się utlenieniu w kolumnach naładowanych katalizatorem. Katalizator spałnia tu rolę swata. W jego obecności, w obecności siatek platynowych, amoniak utlenia się na tlenki azotu. Te tlenki azotu muszą się stać znów kwasem azotowym. Wędrują tedy do innej sali. Wchodzimy do nie... Czytaj więcej
Potężne budynki fabryczne sprawiały wielkie wrażenie: „Olbrzymie, jasne wnętrza o białych ścianach, pełne światła ze szklanych sklepień lub z okien bocznych, ciągnących się wzwyż przez parę lub kilka pięter”[1] – pisał tygodnik „Praca” w artykule p.t. „Cud techniki w Mościcach”.... Czytaj więcej
8 października
1929
Magazyn Główny PFZA
W pasie budynków produkcyjnych fabryki, zlokalizowanych wzdłuż głównej drogi, wzniesiono budynek magazynu głównego, w którym przechowywano artykuły techniczne i części zamienne.... Czytaj więcej
„Zwiedzającego te instalacje uderza zupełny brak ludzi i aparatury . obsługa kontroluje i reguluje proces z ubikacji oddzielonej od hali i chroniona jest w ten sposób przed możliwością szkodliwych dla zdrowia, lub zagrażających życiu skutków ewentualnych nieszczelności”[1] – czytamy w okol... Czytaj więcej
6 listopada
1929
Uruchomienie produkcji azotu
„Surowcem z którego otrzymujemy azot jest powietrze, które po sprężeniu, oczyszczeniu od zawartych w niem drobnych ilości tlenku węgla, oziębieniu, skrapla się w aparaturze systemu Lindego i rozdziela na azot i tlen.”[1] – czytamy w okolicznościowym wydawnictwie o fabryce z 1930 roku [1] Państwowa ... Czytaj więcej
Wydział Gazowy, Oddziały Generatorów i Konwersji, w głębi kominy fabrycznej elektrociepłowni. „Wchodzimy do sali generatorów. Tu na koksie rozkłada się parę wodną, aby otrzymać wodór. Do wielkich kotłów, których wyłożone cegłą ściany przypominają słoje, wprowadza się koks i rozdmuchuje si... Czytaj więcej
Jesienią 1929 roku rozpoczął się rozruch technologiczny instalacji fabrycznych. Kolejno uruchamiano: – 28 października 1929 produkcję gazu wodnego – 6 listopada 1929 produkcję azotu – 6 grudnia 1929 produkcję amoniaku – grudnia 1929 wytwórnię siarczanu amonowego – 12 grudnia ... Czytaj więcej
Budowa wytwórni saletry wapniowej 1930 Tarnów obserwował z uwagą wielki plac budowy: Z całą radością konstatujemy, że kierownictwo budowy zabrało się do urzeczywistnienia planów, nie jak dotychczas sposobem polskim, lecz z iście amerykańską energią wzięli się do dzieła – donosił tygodnik „Hasł... Czytaj więcej
W bliskim sąsiedztwie fabryki swoje wille mieli pracownicy stanowiący kadrę inżynieryjną fabryki. W I połowie lat 30. XX wieku rozpoczęto budowę nowego osiedla na terenie położonym około 1 kilometra od bram fabryki, w sąsiedztwie przystanku kolejowego. W ten sposób, obok pierwszego osiedla położonego ... Czytaj więcej
Fotografia pochodzi z uroczystego otwarcia fabryki 18 stycznia 1930 roku. „Elektrociepłownia posiada kotłownię urządzoną na opalanie miałem węglowym. Zainstalowano 6 kotłów sekcyjnych, wodnonurkowych, z tego 4 firmy Zieleniewski w Krakowie, po 600 m2 powierzchni ogrzewalnej, i 2 firmy Fitzner i Gamper w Sos... Czytaj więcej
6 grudnia
1929
Uruchomienie produkcji amoniaku
Instalacja syntezy amoniaku, pracująca metodą inż. Fausera z włoskiej firmy Montecatini, składała się z 9 jednostek o zdolności produkcyjnej ok. 10 ton amoniaku na dobę każda. W tamtych czasach była to nowoczesna wytwórnia, oparta na wodorze ze zgazowania koksu, a nie na wodorze elektrolitycznym, jak wiele ... Czytaj więcej
6 grudnia
1929
Wyprodukowanie pierwszych ilości amoniaku
6 grudnia 1929 wyprodukowano pierwsze ilości amoniaku. PFZA produkowała w początkowym okresie swego istnienia ok. 60 ton amoniaku na dobę. Azot niezbędny do syntezy otrzymywany był w wyniku skraplania powietrza metodą Linde, a wodór z gazu wodnego. Część wyprodukowanego amoniaku podlegała przerobowi na 50% ... Czytaj więcej
Tzw. magazyny soli wybudowano nad rzeką Białą. Oddano do użytku 12 magazynów o pojemności 30 tys. ton. Otrzymały one, podobnie jak i większość budynków, konstrukcję żelbetonową. Budynki magazynowe zostały uodpornione przeciw chemicznemu działaniu soli nawozowych. Ponieważ magazyny usytuowano w znaczn... Czytaj więcej
7 grudnia
1929
Uruchomienie wytwórni siarczanu amonu
Fabfryka w Mościcach początkowo produkowała siarczan amonu według metody Fausera. Szybko jdnak tracił on nabywców ze względu na jego dużą pylistość. Zakupiono więc w Anglii licencję na wytwarzanie grubokrystalicznego siarczanu amonu o zdolności 60 ton na dobę. ... Czytaj więcej
15 grudnia
1929
Rozpoczęcie produkcji nawozów azotowych
15 grudnia 1929 roku pierwsze partie nawozów sztucznych – nitrofosu oraz siarczanu amonu znalazły się w magazynach. 27 stycznia 1930 roku ruszył z fabryki do Poznania pierwszy transport 9 wagonów nitrofosu. W tym samym miesiącu, także z Poznania, nadeszły zamówienia na kolejnych 900 wagonów tego nawozu.... Czytaj więcej
„W wytwórni tej, jak we wszystkich zresztą oddziałach produkcyjnych fabryki, widać tendencję ograniczenia do minimum fizycznego wysiłku człowieka i uniezależnienia ruchu od niedokładności i małej wydajności obsługi ludzkiej. Praca obsługującego proces człowieka ogranicza się do obserwacji zmiany ... Czytaj więcej
„Do przeprowadzania tych wszystkich fizyko-chemicznych procesów służy potężny kompleks silników, maszyn i aparatów. Ogromna hala maszyn o powierzchni mogącej pomieścić swobodnie 21.000 ludzi. Mieści ona 12 kompresorów – gazowe, powietrzne, azotowe i amoniakalne – 3 zespoły, składające się z pompy,... Czytaj więcej
Synteza amoniaku PFZA – silniki AEG „Człowiek który stoi przy turbinie, ma za zadanie regulowanie wentyla, człowiek stoi przy sterze jak na okręcie i trzyma rękę na kole, jak na pulsie, słuchając bicia serc fabryki – turbin. To jest rola człowieka w tej fabryce azotu. Za niego pracuje maszyna,... Czytaj więcej
Synteza amoniaku PFZA – hala Linde „Normalna produkcja oddziału syntezy wynosi 60 ton amoniaku gazowego na dobę. Rozdział wyprodukowanego amoniaku jest uwarunkowany względami technicznemi i handlowemi. Przeważna jego ilość nie odpada z toku fabrykacji, ale odchodzi do dalszych oddziałów produkcyjnych, ... Czytaj więcej
„Oddział ten przedstawia się jako ogromna hala maszyn o powierzchni, mogącej pomieścić swobodnie 21.000 ludzi. Mieści ona 12 kompresorów – gazowe, powietrzne, azotowe i amonjakalne – 3 zespoły skłądające się z pompy, silnika elektrycznego i turbiny wodnej akcyjnej, spręzonych na jednym wa... Czytaj więcej
„Normalna produkcja oddziału syntezy wynosi 60 tonn amonjaku gazowego na dobę. Rodział wyprodukowanego amonijaku jest uwarunkowany wzgłędami technicznemi i handlowemi. Przeważna jego ilośc nie odpada z toku fabrykacji, ale odchodzi do dalszych oddziałów produkcyjnych, t. zn. wytwóni kwasu azotowego, azo... Czytaj więcej
W latach 30 XXwieku fabryka w Mościcach produkowała z nawozów azotowych: siarczan amonu, saletrzak, saletrę wapniową, w początkowym okresie także nitrofos, oraz pod koniec tego okresu, precypitat (dwufosfat). Z produktów azotowych technicznych wytwarzano: azotan amonowy (używany również jako nawóz), kwas ... Czytaj więcej
18 stycznia
1930
Uroczyste otwarcie PFZA w Mościcach
Uroczyste otwarcie Państwowej Fabryki Związków Azotowych odbyło się w Mościcach 18 stycznia 1930 roku, z udziałem Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego, przedstawicieli rządu RP z premierem Kazimierzem Bartlem, Ministrem Przemysłu i Handlu Eugeniuszem Kwiatkowskim, armii z generałem Tadeuszem Pisk... Czytaj więcej
18 stycznia
1930
Uroczyste otwarcie PFZA w Mościcach
Krakowski „ Ilustrowany Kurier Codzienny” pisał: „Pan Prezydent przeszedłszy przed kompanią honorową 16 p. p. powitany został imieniem robotników fabrycznych przez p. Zabawę, a imieniem gminy Mościce przez sekretarza gminnego, poczem podążył do kaplicy fabrycznej, w której ks. biskup tarnowski Wałęg... Czytaj więcej
18 stycznia
1930
Wpis Prezydenta Mościckiego w Księdze Pamiątkowej PFZA
Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki był głównym gościem uroczystości otwarcia fabryki 18 stycznia 1930 roku. Dokonał on pierwszego wpisu w Księdze Pamiątkowej o treści: „Ukończone piękne dzieło nie tylko daje dowód Waszej tężyzny, ale i przynieść Wam musi wielką podnietę do dalszych wys... Czytaj więcej
Dla upamiętnienia uroczystości otwarcia i poświęcenia fabryki, na budynku wytwórni kwasu azotowego wmurowano tablicę pamiątkową. Losy tablicy są równie burzliwe, jak i samej fabryki. Po zajęciu fabryki we wrześniu 1939 roku przez Niemców, postanowili ją ukryć dwaj pracownicy Oddziału Kwasu Azotowego. T... Czytaj więcej
W 1928 roku rozpoczęto budowę nie mającego powiązania technologicznego z częścią azotową Wydziału Chloru, z elektrolizerami Billitera, który uruchomiono w lipcu 1930 roku. Elektroliza posiadała zdolność 7 ton chloru na dobę, wraz z obiektami umożliwiającymi produkcję technicznego ługu sodowego, sody ... Czytaj więcej
W pierwotnych planach wytwornia chloru miała być budowana w zakładach chemicznych „Azot” w Borach koło Jaworzna. Ostatecznie zdecydowano o jej przeniesieniu do podtarnowskiej fabryki. ... Czytaj więcej
Wydział Chloru uruchomiono w lipcu 1930 roku, jednak wielkość jego produkcji musiano już na wstępie ograniczyć, głównie w związku z niewielkim popytem na ten produkt w kraju. Poza tym magazynowanie chloru w postaci ciekłej w dużych ilościach stwarzało niebezpieczeństwo dla fabryki i jej załogi. ... Czytaj więcej
W lutym 1931 roku do Mościc przybył dotychczasowy minister przemysłu i handlu RP Eugeniusz Kwiatkowski by objąć stanowisko dyrektora fabryki. Kwiatkowski Eugeniusz, ur. 30.XII.1888 w Krakowie. Inżynier chemik. Studia na wydziale chemii technicznej Politechniki Lwowskiej, a następnie w Monachium. W 1916 roku wst... Czytaj więcej
„Dom Chemika”, inaczej „Dyrektorówką”, zwany również w okresie międzywojennym „Pałacykiem Mościckiego”. Luksusowa willa w mościckim parku wybudowana pod koniec lat dwudziestych XX wieku dla pierwszego dyrektora Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach Tadeusza Zwisłockiego. Usytuowana... Czytaj więcej
W 1930 roku fabryczne Biuro Konstrukcyjne wykonało projekty konstrukcyjne dwóch nowych instalacji: grubokrystalicznego siarczanu amonu oraz saletry wapniowej. Licencję na produkcję grubokrystalicznego siarczanu amonu o zdolności 60 ton na dobę zakupiono w Anglii. Najważniejszym krokiem inwestycyjnym fabryki w o... Czytaj więcej
1 marca
1931
Uruchomienie instalacji saletry wapniowej
W marcu 1931 roku uruchomiono nowowybudowaną instalację saletry wapniowej. Instalacja saletry wapniowej przygotowana była do uruchomienia już w lutym 1931 roku. Do Mościc sprowadzono do jej rozruchu inżynierów norweskich, ale nie udało im się uruchomić produkcji, głównie ze względu na odmienną od norweski... Czytaj więcej
„Do produkcji saletry wapniowej spala się amoniak na tlenki azotu. Spalenie to odbywa się w ten sposób, że mieszaninę amoniaku i powietrza przepuszcza się przez rozżarzone siatki platynowe. Ostudzone tlenki azotu wprowadza się do wież absorpcyjnych systemu Profesora Ignacego Mościckiego, gdzie pochłaniane ... Czytaj więcej
1 sierpnia
1933
Powstanie Zjednoczonych Fabryk Związków Azotowych
1 sierpnia 1933 roku doszło do połączenia PFZA Chorzów i PFZA Mościce w jedno skomercjalizowane przedsiębiorstwo własności Skarbu Państwa pod firmą Zjednoczone Fabryki Związków Azotowych w Chorzowie i Mościcach (ZFZA). Nowocześniejsze „Mościce” stwarzały konkurencję dla „Chorzowa̶... Czytaj więcej
Po zjednoczeniu fabryk w Mościcach i Chorzowie Zjednoczone Fabryki podjęły na szeroką skalę prace związane z propagandą rozwoju konsumpcji nawozów sztucznych. Zreorganizowano na terenie kraju sieć zbytu nawozów i innych produktów chemicznych poprzez uworzenie ponad 1300 punktów sprzedaży. Przeprowadzano s... Czytaj więcej
2 sierpnia
1933
Strona tytułowa pisma Plon – luty 1936
Zjednoczone Fabryki Związków Azotowych w Mościcach i Chorzowie w ramach akcji promocyjnej rozpoczęły wydawać pismo „Plon”, poświęcone promocji wyrobów chemicznych i popularyzacji tego sektora gospodarki. Gazeta wychodziła, do czasu wybuchu wojny w 1939 roku, w dość dużym nakładzie 150 tys. egzemplarzy... Czytaj więcej
Żniwa na Śląsku w pełni, a w głębi zabudowania fabryki w Chorzowie... Czytaj więcej
Elektrownia fabryczna posiadała, jak na ówczesne potrzeby, znaczne zdolności produkcyjne. W połowie lat trzydziestych w ciągu jednego dnia zapotrzebowanie Tarnowa na energię elektryczną wynosiło przeciętnie 7,5 tys. kW, podczas gdy jeden tylko oddział fabryki w Mościcach pobierał około 3 tys. kW. 24 lutego... Czytaj więcej
W 1934 roku, podczas kolejnego pobytu w Mościcach Prezydenta Ignacego Mościckiego, zapadła decyzja o rozbudowie fabryki oraz o budowie Laboratorium Badawczego. Zostało ono wybudowane w latach 1934-1936 obok budynku Laboratorium Kontrolno-Analitycznego w pobliżu bram fabryki. Laboratorium posiadało pracownie badaw... Czytaj więcej
W 1934 roku została w mościckiej fabryce zbudowana pierwsza na świecie techniczna instalacja do produkcji stężonego kwasu azotowego 98,5% metodą Wendlandta i Fischera (Ho-Ko, „hochkonzentriert”) o zdolności 20 ton na dobę. [1] Krajowy przemysł azotowy w okresie lat 1917-1947, „Przemysł Chemiczny”, n... Czytaj więcej
15 maja
1934
Prezydent Mościcki honorowym obywatelem gminy
„Gmina Mościce wojewoóztwa krakowskiego zawdzięczająca swą nazwę, swój rozwój i swą jasną przyszłość Osobie Najdostojniejszego Pana Prezydenta Prof. Ignacego Mościckiego ośmiela się ofiarować Mu aktem tym godność swego Pierwszego Obywatela Honorowego jako wyraz największej wdzięczności za ok... Czytaj więcej
1 czerwca
1934
Budowa nowej kolonii mieszkaniowej
Na początku czerwca 1934 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki przybył do Mościc by poświęcić kamień węgielny pod budowę nowej kolonii mieszkaniowej. Tak powstawało Osiedle „Za torem” zlokalizowane na południe od przystanku kolejowego „Mościce”, około 1 km od bram fabryki. Na fotografi... Czytaj więcej
17 lipca
1934
Powódź 1934 na terenie gminy Mościce
Między 15 a 20 lipca 1934 roku tereny południowo-wschodniej Polski nawiedziła wielka powódź. Kilkunastodniowe opady deszczu spowodowały wylewy rzek, także Dunajca i Białej. Największa fala powodziowa do Mościc dotarła 17 lipca. Tylko dzięki dogodnemu położeniu fabryki, nieco wyżej usytuowanej od biegu dw... Czytaj więcej
17 lipca
1934
Powódź 1934 na terenie gminy Mościce
Wały przeciwpowodziowe nie uchroniły przed zalaniem wodą terenu wokół fabryki i osiedla mieszkaniowego, ale fala nie zbliżyła się na niebezpieczną dla fabryki odległość. Zalane częściowo zostały tylko najniżej położone obiekty, m. in. piwnice elektrowni. Umiejętna akcja ratunkowa prowadzona przez pr... Czytaj więcej
17 lipca
1934
Powódź w Mościcach 1934
Wwyniku powodzi pod wodą znalazły się pompy wodociągowe, w związku z czym Tarnów został pozbawiony wody pitnej. W całym powiecie tarnowskim nawiedzonych powodzią zostało 30 miejscowości, w których 95 domów i 226 budynków gospodarczych zostało uszkodzonych w ponad 50%.[1] Wzdłuż Białej i Dunajca zal... Czytaj więcej
17 lipca
1934
Powódź 1934 – zerwany most na rzece Biała
W głębi zabudowania pobliskiego miasta Tarnowa oraz góra Św. Marcina.... Czytaj więcej
Wystarczy porównać plony ziemniaków bez stosowania nawozów PFZA (po lewej) i po zastosowania nawozów ZFZA ( po prawej).... Czytaj więcej
Tabliczka mówi wszystko: „Koński ząb siany na siarczanie amonu”. „Koński ząb” to potoczna nazwa kukurydzy pastewnej... Czytaj więcej
Fabryka organizowała wycieczki dla rolników z całej Polski. Był to jeden elementów akcji propagandowej rozwoju konsumpcji nawozów sztucznych produkowanych przez Zjednoczone Fabryki.... Czytaj więcej
Wycieczka? Raczej mega wycieczka. W głębi magazyn główny i wieża wytwórni saletry wapniowej.... Czytaj więcej
Wydane nakładem Zjednoczonych Fabryk Związków Azotowych w Mościcach i Chorzowie oraz Spółki Akcyjnej Eksploatacji Soli Potasowych we Lwowie... Czytaj więcej
Organizacje i szkoły rolnicze organizowały zbiorowe wycieczki na teren PFZA w Mościcach, aby zapoznać swych podopiecznych i członków z funkcjonowaniem przemysłu pracującego dla rolnictwa.... Czytaj więcej
Zwraca uwagę widoczny z tyłu pociąg pasażerski, który wjechał na teren fabryki... Czytaj więcej
W środku naczelnik Gminy Mościce Stanisław Kubiński, w głębi willa Dyrektorówka (Dom Chemika) i osiedle przyfabryczne. Prawie szczere pola, a dziś…... Czytaj więcej
17 grudnia
1936
Księga pamiątkowa PFZA – wpis Prymasa Polski
Fabrykę w Mościcach wizytowało szereg osobistości, w tym kościoła katolickiego. W grudniu 1936 roku w fabrykę zwiedzał ówczesny Prymas Polski August Hlond. „Z życzeniami serdeczności i z czułem błogosławieństwem dla tej wspaniałej placówki polskiej wiedzy i pracy. Szczęść Boże dla pożytku i ... Czytaj więcej
1 sierpnia
1937
Powstanie OZET w Mościcach
24 lutego 1934 roku Zjednoczone Fabryki uzyskały uprawnienie rządowe na sprzedaż energii elektrycznej w powiatach województwa krakowskiego: brzeskim, dąbrowskim, mieleckim, nowosądeckim, ropczyckim, tarnowskim, częściowo w bocheńskim, gorlickim, jasielskim i nowotarskim oraz w powiatach województwa lwowskiego... Czytaj więcej
W okresie budowy fabryki najwięcej zarabiali murarze, monterzy instalacji, czy ślusarze maszynowi, nawet 1,40 zł na godzinę. Po uruchomieniu fabryki robotnik niewykwalifikowany mógł liczyć na 60-70 groszy, obsługujący instalację na 70 groszy do 1 zł, a przodownik chemiczny nawet na 1,90 zł. Na drugim biegu... Czytaj więcej
Jeśli nieźle powodziło się robotnikom, to jeszcze lepiej większości „arystokracji Mościc”, czyli kadrze technicznej. Najniżej uposażeni jak n.p. laboranci zarabiali 160-250 zł miesięcznie, werkmistrz 350-450, ale już inżynier 450- 600, kierownik oddziału 650-850, a kierownik wydziału 1200-1500 zł ... Czytaj więcej
Państwowa Fabryka Związków Azotowych w Mościcach nie posiadała przed wojną odrębnych oddziałów straży pożarnej i przemysłowej. Istniejący oddział pożarniczy miał za zadanie nie tylko radzić sobie z ewentualnymi pożarami, ale także ochraniać fabrykę i je mienie. Po koniec lat 30. XX wieku w fabryczn... Czytaj więcej
Siedziba straży pożarnej znajdowała się tuż za bramami fabryki po prawej stronie od bramy głównej. Na fotografii w środku inż. Stanisław Kubiński, kierownik Wydziału Mechanicznego PFZA, a także naczelnik gminy Mościce.... Czytaj więcej
Rower był i jest do dziś najtańszym środkiem lokomocji dla pracowników z Mościc. W 1938 roku tygodnik „Hasło” pisał: „Każdy z nas jest świadkiem olbrzymiego ruchu rowerowego w mieście i najbliższej okolicy. Nie ma prawie jednego robotnika w Mościcach, Niedomicach i innych większych fabrykach, który... Czytaj więcej
Najsłynniejszym stowarzyszeniem rekreacyjno-sportowym Mościc był Klub Balonowy powstały w 1933 roku. Klub Balonowy liczył około 400 członków, w tym 66 członków czynnych i 4 instruktorów. Posiadając trzy własne balony, wykonywał loty szkoleniowe, w tym loty nocne, a także uczestniczył w zawodach balonowy... Czytaj więcej
Pracownicy fabryki i mieszkańcy Mościc mieli początkowo 2 kluby sportowe. Wielosekcyjne i osiągające sukcesy Towarzystwo Sportowe „Mościce” oraz mały wiejski klub Robotnicze Towarzystwo Sportowe „Łączność”. Boisko do gry w piłkę nożną „Łączności” zaadaptowane ze skrawka gmi... Czytaj więcej
W okresie międzywojennym istniały w Mościcach dwa kasyna urzędnicze. Budynek nowego kasyna został wzniesiony w latach 1936-1938, obok wybudowanych jeszcze pod koniec lat dwudziestych dwóch budynków hotelowych, w pobliżu przy bram fabryki (dziś przy ul. Kwiatkowskiego). Budynek starego kasyna, usytuowany ... Czytaj więcej
Uroczyście obchodzono w Mościcach Święto Pracy. Na obchody święta zapraszano szereg znanych osobistości, przedstawicieli władz lokalnych i państwowych. W kaplicy zakładowej biskup tarnowski odprawiał nabożeństwo i wygłaszał kazanie, po czym uczestnicy święta udawali się na akademię, w czasie której ... Czytaj więcej
Odznaczeni podczas święta pracy pracownicy PFZA otrzymywali m.in. zegarki, stąd nazywano ich potocznie zegrakowiczami. „Podczas obiadu rozdano nagrody za dzielną pracę (…) Odznaczeni za pracę otrzymali: 22 piękne zegarki Omega, 20 zaś książeczki Kasy Oszczędności z sumą 20 zł ” –... Czytaj więcej
„Dzisiaj Mościce to olbrzymi kompleks budynków i instalacyj fabrycznych, spiętrzonych i i skomplikowanych, przeciętych ulicami, siecią przewodów elektrycznych, parowych, wodnych, gazowych i kanalizacyjnych, wypełniony twórczą pracą ludzi i maszyn, produkujący w wielkich ilościach najbardziej wartościowe ... Czytaj więcej
Budynki wzduż drogi głównej PFZA. Kolejno: magazyn główny, wytwórnia siarczanu amonu, wytwórnia kwasu azotowego, budynek syntezy amoniaku, generatory, kominy elektrociepłowni. „Nad procesami czuwa w obu fabrykach kilkuset inżynierów i urzędników oraz tysiące robotników. Same fabryki wyglądają jak mał... Czytaj więcej
11 sierpnia
1937
Brama główna PFZA
Przebudowana brama główna do dziś znajduje się w tym samym miejscu. W całości zachował się budynek po prawej stronie (jego fragment na fotografii). Budynek aktualnie mieści m.in. biuro przepustek. ... Czytaj więcej
Od lewej kolejno: bloki przyfabrycznego osiedla, baraki robotnicze, nowy budynek administracyjny PFZA w budowie, wieża straży pożarnej, laboratorium, warsztat mechaniczny, magazyn główny... Czytaj więcej
Na fotografii kolejno: fragment wytwórni siarczanu amonu, wytwórnia kwasu azotowego, hala syntezy amoniaku, wydział generatorów i konwersji, fabryczna elektrociepłownia... Czytaj więcej
W 1938 roku Dyrekcja Fabryki przeniosła się z drewnianego baraku do nowowybudowanego, okazałego budynku administracyjnego. Fotografia pochodzi z lat 60-tych XX wieku.... Czytaj więcej
Towarzystwo Sportowe „Mościce”, powstało w 1930 roku. Klub działał w sekcjach: futbolowej, lekkiej i ciężkiej atletyki, kolarskiej, cyklistów, motorowej, strzeleckiej, kręglarskiej, siatkówki męskiej i żeńskiej, koszykówki męskiej oraz hazeny (gra zbliżona do dzisiejszej piłki ręcznej). W struktur... Czytaj więcej
Fabryczna orkiestra dęta powstała w maju 1929 roku. Rekrutacja muzyków polegała na wybieraniu z tłumu bezrobotnych poszukujących pracy przy budowie fabryki, osób wykazujących talent muzyczny. Członkowie orkiestry mieli zapewnione zatrudnienie w fabryce, a nierzadko otrzymywali nawet służbowe mieszkania, zare... Czytaj więcej
W kwietniu 1936 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki powołał Fundusz Obrony Narodowej przeznaczony na wydatki i inwestycje wojskowe. Ofiarność społeczeństwa na rzecz funduszu przeszła wszelkie oczekiwania. W Mościcach na rzecz FON datki gromadziły wszystkie komórki organizacyjne fabryki, stowarzyszenia, związk... Czytaj więcej
7 maja 1939 roku w obecności m. in. wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego nastąpiło przekazanie pułkowi lotniczemu 2 samolotów i 2 działek przeciwlotniczych ufundowanych przez czytelników pisma „Plon”. Uroczystość rozpoczęła się mszą świętą celebrowaną przez ks. Józefa Lubelskiego na błoniach na... Czytaj więcej
W środę 6 września w godzinach popołudniowych fabryka w Mościcach została zajęta przez Niemców. Po zajęciu przez niemieckiego okupanta była Państwowa Fabryka Związków Azotowych otrzymała niemiecki zarząd i nową nazwę „Stickstoffwerke Mościce” Znak czasu. Nadruk „Stickstoffwerke Mościce̶... Czytaj więcej
We wrześniu 1939 roku Państwowa Fabryka Związków Azotowych otrzymała niemiecki zarząd i nową nazwę „Stickstoffwerke Mościce”. Po dokonaniu drobnych napraw, zwłaszcza uszkodzonych zbiorników gazowych, okupanci zdecydowali o ponownym uruchomieniu fabryki, która posiadała zapasy podstawowych surowców, ... Czytaj więcej
W czasie okupacji i w pierwszych latach powojennych jedynym dużym sklepem na terenie gminy był tzw. Konsum, zlokalizowany przy dzisiejszej zajezdni autobusów miejskich. Wybudowany został w 1939 roku, a otwarty w 1940 przez niemiecką dyrekcję fabryki. W „Konsumie” mieszkańcy Mościc w czasie okupacji otrzymyw... Czytaj więcej
Rodzaj legitymacji wydawanej przez zakłady pracownikom oraz członkom ich rodzin w czasie okupacji... Czytaj więcej
Zarząd wojskowy nad okupowanymi terenami zakończył się 26 października 1939 roku, kiedy utworzono Generalne Gubernatorstwo. Na fotografii karta pracy wydawana Polakom przez niemieckie władze okupacyjne Generalnej Gubernii.... Czytaj więcej
W 1940 roku wyprodukowano ponad 84 tys. ton nawozów, z czego 62 tys. ton saletry wapniowej , 22 tys. ton siarczanu amonu oraz niewielkie ilości saletrzaku i mieszanki nawozowej.[1] [1] Archiwum Narodowe O/Tarnów, ZAT 60-61, Stickstoffwerke Mościce, Betriebstatistik Jahr 1940, 1941.... Czytaj więcej
Kenkarta – dowód tożsamości wydawany przez władze niemieckie wszystkim nie-niemieckim mieszkańcom Generalnego Gubernatorstwa, którzy ukończyli piętnasty rok życia.... Czytaj więcej
W październiku 1940 roku założono w Krakowie niemiecką firmę „Werke des Generalgouvernements” (Zakłady Generalnego Gubernatorstwa), której kapitał był całkowicie w posiadaniu rządu okupacyjnego. Firma przejęła znajdujące się w Tarnowie i okolicy zakłady przemysłowe, w tym PFZA oraz Okręgowy Zakł... Czytaj więcej
Niemcy dążyli głównie do zwiększenia produkcji amoniaku. W latach 1939-1942 produkowano w fabryce średnio 18 tys. ton amoniaku rocznie. Jednak dzięki uruchomieniu czwartego reaktora o zdolności produkcyjnej 30 ton na dobę, zanotowano w 1943 roku wzrost jego produkcji do 24,8 tys. ton rocznie.[1] [1] Z. Dziub... Czytaj więcej
W okresie okupacji produkowano w Mościcach z nawozów: saletrę wapniową, siarczan amonu, saletrzak, oraz niewielką ilość nawozów fosforowych: extrafosu i mączki fosforytowej, a ponadto między innymi: kwas azotowy techniczny oraz stężony, nitrozę, saletrę amonową, tlen sprężony, sodę kaustyczną, kwas s... Czytaj więcej
Nie odnaleziono oficjalnych danych o ilości zatrudnionych pracowników w okresie okupacji, o ile takowe zachowały się. Jeden z „kronikarzy” fabryki, Zenon Dziuban, podaje liczbę około 2000 pracowników etatowych oraz około 500 przyjmowanych sezonowo.[1] [1] Z. Dziuban, Wrzesień 1939 r. w Zakładach Azotowych... Czytaj więcej
W kwietniu 1940 roku władze okupacyjne zgodziły się na otwarcie w Mościcach 3-letniej przyzakładowej szkoły zawodowej dla pracującej w zakładach młodzieży. Z propozycją utworzenia szkoły zwróciła się do dyrektora fabryki Torstena Müllera grupa mościckich inżynierów. Dyrektor zgodził się na powstani... Czytaj więcej
Zajęcia lekcyjne szkoły przyzakładowej odbywały się w fabrycznym warsztacie mechanicznym, a następnie w starym drewnianym budynku administracji fabryki (przy obecnej ul. E. Kwiatkowskiego). Organizatorzy szkoły otrzymali pozwolenie na wykładanie jedynie przedmiotów zawodowych, zabroniono nauczać przedmiotó... Czytaj więcej
Na pierwszym planie generatory gazu, dalej wytwórnie części nawozowej fabryki... Czytaj więcej
Od 1944 roku rozpoczął się okres demontażu fabryki, a produkcja została ograniczona do minimum. Świadczą o tym zachowane statystyki produkcji z kilku miesięcy. W czerwcu wyprodukowano 4,7 tys. ton saletry wapniowej, 4 tys. ton kwasu azotowego oraz 1,7 tys. ton saletrzaku, w lipcu zaledwie 61 ton amoniaku, 368 ... Czytaj więcej
W „Stickstoffwerke Moscice” do struktur ruchu oporu akces zgłosiło około 650 osób. Najsilniejsza grupa powstała na Wydziale Chloru oraz w Laboratorium Badawczym.... Czytaj więcej
Chlorownia znajdowała się w znacznej odległości od bram zakładów (około 2 km na północ), więc prowadzenie działalności antyniemieckiej miało pewne szanse powodzenia.... Czytaj więcej
1 lipca
1944
Strona tytułowa konspiracyjnego pisma „Biel i Czerwień”
W 1942 roku dowództwo tarnowskiego inspektoratu Armii Krajowej powierzyło pracownikom fabryki wydawanie prasy podziemnej, na którą było duże zapotrzebowanie. Teren fabryki wydawał się być na tę działalność najbezpieczniejszy. W styczniu 1943 roku na terenie fabryki rozpoczęto drukowanie gazetki „Przeg... Czytaj więcej
Materiały dla pisma konspiracyjnego czerpano z nasłuchów radiowych oraz z innych pism ruchu oporu. Na terenie fabryki znajdowały się trzy służące temu celowi aparaty radiowe o dużym zasięgu, w tym jeden w budynku generatorów gazu wodnego.[1] [1] S. Krogulski, Arch. Narodowe O/Tarnów, ZHP, E-2-1, S. Krogulsk... Czytaj więcej
„W czasie okupacji Zakład był eksploatowany rabunkowo, remonty były ograniczane do minimum, a produkcja stopniowo malała. W lipcu 1944 roku wstrzymano ruch i ropoczęła się ewakuacja urządzeń do Rzeszy. Wyrywano maszyny z fundamentów, cięto na kawałki aparaturę i ładowano na platformy kolejowe. Nie d... Czytaj więcej
W lipcu 1944 roku Niemcy rozpoczęli demontaż instalacji fabrycznych. Zrabowane mienie wywożono koleją w głąb Niemiec. W ruchu pozostała tylko fabryczna elektrownia. „Rozpalenie kotła nie było łatwe. Urządzenia transportu węgla i napędy rusztów z braku energii elektrycznej nie mogły pracować nor... Czytaj więcej
Grabież mienia fabrycznego trwała praktycznie do 12 stycznia 1945 roku, a więc na kilka dni przed wyzwoleniem.[1] Poza demontażem maszyn i urządzeń, wywieziono cenny materiał w postaci siatek i złomu platynowego. Drogocenne siatki platynowe używane są w produkcji kwasu azotowego. [1] P. Krzyżanek, Historia ... Czytaj więcej
Dzięki zapobiegliwości pracowników zmuszonych uczestniczyć w demontażu, po wojnie odzyskano większość cennych urządzeń. Jednym z elementów akcji było malowanie przez robotników na objętych wywozem urządzeniach białą farbą napisów „Mościce”. Niezwykle ważne dla późniejszego odzyskania mienia f... Czytaj więcej
Wiele cennej aparatury uchroniono dzięki akcjom załogi fabrycznej polegającym na ukrywaniu sprzętu w pomieszczeniach trudnych do szybkiego zlokalizowania. Dzięki temu ocalony przed wywiezieniem sprzęt mógł służyć jeszcze wiele lat po wojnie. W grudniu 1939 roku grupa pracowników laboratorium badawczego zabe... Czytaj więcej
„Bez względu na zajmowane uprzednio stanowiska, członkowie pierwszej kadry, w liczbie kilkuset osób, pracowali przy oczyszczaniu i doprowadzaniu do stanu użyteczności zrujnowanych budynków, i fragmentów urządzeń, jako pomoc przy odbudowie zniszczonych mostów kolejowych na rzece Białej i Dunajcu, i w warszt... Czytaj więcej
2 stycznia
1945
Fabryka po odzyskaniu niepodległości
„Z końcem stycznia 1945 roku – bezpośrednio po wyzwoleniu – ZA Tarnów przedstawiały obraz kompletnej ruiny. Pozostały jedynie pustą ziejące budynki zniszczone częściowo w czasie demontażu, oraz zdekompletowane generatory gazowe, jeden kompresor i aparat tlenowy; stacja sprężania tlenu, zbiorniki gazow... Czytaj więcej
Po wyzwoleniu w fabryce systematycznie rosła liczba zatrudnionych. Podczas gdy średnie zatrudnienie w 1946 roku wynosiło 1315 pracowników[1], to w 1948 roku pracowało w tarnowskich Azotach już ponad 3000 pracowników. Była to podstawa egzystencji wielu mieszkańców Mościc. [1] Kronika 1946 ... Czytaj więcej
W 1948 roku w fabryce zatrudnionych byo około 6600 pracowników. W 1952 roku już ponad 10 tysięcy. W tle widoczny fragment lewego skrzydła budynku administracji fabryki... Czytaj więcej
Pod koniec stycznia 1945 roku uruchomiono uszkodzone agregaty elektrowni fabrycznej, bowiem zakłady i miasto potrzebowały energii elektrycznej. Dzięki wykazom i specjalnemu oznakowaniu urządzeń załadowanych do wagonów i wywiezionych przez Niemców, udało się odzyskać dwie turbiny kondensacyjne, wiele kosztown... Czytaj więcej
Przedstawiciele kadry technicznej Azotów kilkakrotnie udawali się do różnych miejscowości niemieckich (głównie Piesteritz i Wolfen), w Austrii oraz w Czechosłowacji w sprawie odzyskania zagrabionej przez okupanta aparatury. W tym celu w sierpniu 1945 roku do Niemiec wyjechała grupa pracowników fabryki.... Czytaj więcej
Skradzione maszyny i urządzenia pochodzące z Mościc znaleziono między innymi w Brzegu Dolnym na Śląsku i w kamieniołomach w Grabach na trasie Ścinawa-Rawicz. W sumie z samego Dolnego Śląska przywieziono z powrotem do fabryki 81 wagonów. Najwięcej zrabowanego sprzętu, aż 323 wagony, odzyskano we wschodniej... Czytaj więcej
Pomimo szeroko zakrojonej akcji odzyskiwania mienia wiele drogiego sprzętu nie udało się uratować. Wartość uratowanego majątku trwałego przedsiębiorstwa szacowano na około 56%. Te dane, a także fakt, że z wojennej zawieruchy nie powróciło wielu cenionych pracowników powodowały, że ponowne uruchomienie... Czytaj więcej
W połowie lutego 1945 fabryka otrzymała pierwszą dotację rządową. Część załogi pracowała w czynnej częściowo elektrowni, w warsztacie mechanicznym oraz przy uruchamianiu instalacji do produkcji tlenu sprężonego. Pozostali pracowali przy doprowadzaniu do jako takiego stanu budynków, a także przy usuwani... Czytaj więcej
W czerwcu 1945 roku, głównie dzięki przyznanym kredytom z Wojewódzkiego Wydziału Przemysłowego w Krakowie, w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w Mościcach w ruchu była elektrownia, produkcja tlenu sprężonego oraz warsztat mechaniczny. tym samym roku uruchomiono w niewielkiej skali produkcję metanolu.[... Czytaj więcej
5 grudnia
1945
Pismo Zjednoczenia Przemysłu Nawozów Sztucznych 1945
Fabryka, podobnie jak większość przedsiębiorstw, objęta została centralnym zarządzaniem gospodarką narodową. Przemysł wielki i średni upaństwowiono, a jego działalność podporządkowano utworzonemu Ministerstwu Przemysłu, którego aparat administracyjny rozbudowano. Ministerstwo składało się z 17 depa... Czytaj więcej
Pierwsze powojenne lata to bardzo trudny okres dla odradzającego się przemysłu. Jedną z barier odbudowy był katastrofalny brak surowców i niedobór produkcji na eksport, co nie pozwalało zdobyć środków na zakup surowców za granicą. Po wyzwoleniu praktycznie jedynym towarem eksportowym był węgiel. Tuż po ... Czytaj więcej
Tuż po wojnie wciąż najpopularniejszą dyscypliną sportową w Mościcach była piłka nożna. W 1946 roku piłkarze grali w klasie „B”, w siedem lat później awansowali do krakowskiej ligi okręgowej, a po wzmocnieniach w 1957 roku do II ligi.[1] Na fotografii drużyna z Mościc w 1947 roku przed meczem z Nadw... Czytaj więcej
Po zakończeniu wojny utworzono 3-letnią „Mechaniczną i Elektryczną Szkołę Przemysłową PFZA w Mościcach”. W 1947 roku powzięto decyzję o budowie nowego gmachu dla szkoły przyzakładowej przy ul. Lipowej (dziś ul. E. Kwiatkowskiego), w którym naukę rozpoczęto 1 września 1949 roku. W 1950 nazwa szk... Czytaj więcej
27 sierpnia 1947roku był momentem przełomowym w dziejach fabryki. W tym dniu załadowano i wysłano pierwszy wagon saletrzaku.... Czytaj więcej
Po wojnie rosło zapotrzebowanie kraju na nawozy sztuczne, ale wzrost ich produkcji zależał między innymi od uruchomienia rozkładni metanu produkującego gaz systemowy – wodór, konieczny do syntezy amoniaku, jego sprężanie i oczyszczanie, a z chwilą udostępnienia większych ilości gazu ziemnego, przejś... Czytaj więcej
Dzięki odzyskaniu zrabowanej aparatury, już w lipcu 1947 roku oddano do użytku instalację amoniaku, następnie instalację do produkcji kwasu azotowego technicznego oraz saletrzaku (20,5% N) [1] Instalację saletry wapniowej o zdolnościach 220 ton na dobę odbudowano w 1948 roku i uruchomiono rok później.[2] ... Czytaj więcej
Murowany budynek administracyjny PFZA służył po wojnie częściowo jako gmach szkolny. W jednym skrzydle na parterze stworzono sale dla „zawodówki”, a na piętrze dla liceum ogólnokształcącego. ... Czytaj więcej
16 października
1948
Powołanie S. Anioła na dyrektora fabryki 1948
Jednym z najbardziej zasłużonych dla Mościc i fabryki powojennych dyrektorów Azotów był Stanisław Anioł, długoletni patron 4 Liceum Ogólnokształcącego w Tarnowie.... Czytaj więcej
Lata realizacji Planu Sześcioletniego to ważny okres w historii Azotów, bowiem nastąpił przełom w profilu produkcyjnym firmy. Z przedsiębiorstwa w zasadzie jednoprofilowego o produkcji nieorganicznej, tarnowskie Azoty zaczęły przekształcać się w producenta wyrobów chemicznych o urozmaiconej strukturze. Dec... Czytaj więcej
Lata 1950-1955 to dalsza rozbudowa fabryki, która stanowiła ważne ogniwo rządowego programu uprzemysłowienia Polski. W programie tym postawiono Azotom zadania zwiększenia produkcji amoniaku i nawozów sztucznych, wybudowanie technologicznych instalacji do produkcji metanolu i formaliny, instalacji chloropochodn... Czytaj więcej
W celu zapewnienia niezbędnego potencjału wykonawczego przy realizacji nowych zadań inwestycyjnych Dyrekcji Inwestycji było podporządkowane Zakładowe Biuro Projektów, utworzone w 1946 roku, które swe tradycje wywodziło z istniejącego w przedwojennej PFZA Biura Konstrukcyjnego. W 1950 roku biuro weszło ono w ... Czytaj więcej
W 1948 roku dotychczasowa Państwowa Fabryka Związków Azotowych zmieniła nazwę na Zakłady Przemysłu Azotowego w Tarnowie. Tym samym wymazano historyczną nazwę fabryki. Nadawca pomylił powiat tarnowski z … chrzanowskim, ale list dotarł.... Czytaj więcej
Sztandarowy mościcki nawóz nitrofos zastąpiono z czasem, częściowo ze względów technologii wytwarzania, częściowo ze względów handlowych, saletrzakiem, nawozem również saletrzano-amonowym mieszanym jednak nie z mączką fosforytową, lecz wapniową. W latach pięćdziesiątych spośród nawozów produkowan... Czytaj więcej
Na bazie istniejącego w okresie przedwojennym Centralnego Warsztatu Remontowego utworzono Zakład Budowy Aparatury Chemicznej (ZBACh). Zakład, następnie wielokrotnie rozbudowywany, był podstawowym wykonawcą aparatury chemicznej dla potrzeb inwestycyjnych macierzystych zakładów, a także dla wielu innych zakład... Czytaj więcej
Intensyfikacja produkcji i budowa nowych instalacji spowodowała wzrost zapotrzebowania Zakładów na parę i energię elektryczną, czego nie udało się uzyskać przez intensyfikację istniejącej elektrociepłowni (EC I). Podjęto decyzję o budowie nowej elektrociepłowni o mocy 50 MW z możliwością dalszej j... Czytaj więcej
Rosnące gwałtownie zapotrzebowanie energii elektrycznej i cieplnej zmusiło do rozwiązania problemu w sposób dla Zakładów najbardziej pewny i ekonomiczny. Istniejąca elektrociepłownia byłaby w stanie pokryć około 50% zapotrzebowania Zakładów na energię po pełnej ich rozbudowie. Rozważania na ten temat d... Czytaj więcej
Pierwsze lata po wyzwoleniu były bardzo trudne dla eksploatacji funkcjonowania istniejącej elektrociepłowni tzw. EC I ze względu na stan techniczny urządzeń jak i trudności zaopatrzeniowe, głównie części zamiennych i materiałów.... Czytaj więcej
W latach 1952-1953 wybudowano i uruchomiono instalację syntezy metanolu na bazie doświadczeń z istniejącej od 1934 roku w Laboratorium Badawczym instalacji półtechnicznej. Produkowany metanol stanowił surowiec dla produkcji formaliny i urotropiny na wybudowanych i uruchomionych w tym okresie nowych instalacjach.... Czytaj więcej
Lata powojenne to początek współzawodnictwa pracy. Ten wzorowany na radzieckich doświadczeniach system zapoczątkowano w tarnowskich Azotach w 1947 roku.[1] W dwa lata później, jeśli wierzyć zapiskom, już około 80% załogi uczestniczyło w tym współzawodnictwie.[2] „Ma mościcka załoga szczególny po... Czytaj więcej
Kolumna pracowników Zakładów Azotowych podczas pochodu 1-majowego. Połowa l. 50 XX wieku, ulica Lwowska w Tarnowie... Czytaj więcej
Panorama fabryki od strony południowo-zachodniej. Od prawej: Elektrociepłownia, część nawozowa, laboratorium.... Czytaj więcej
Pierwsza zakładowa gazeta, „Głos Azotów Tarnowskich” w maju 1954 roku pisał: „W tym roku pracownicy nasi szli w radosnym pierwszomajowym pochodzie nie tylko w Tarnowie, ale i w gminach, w miejscach swojego zamieszkania. Święto Pracy obchodziliśmy pod hasłem umacniania sojuszu robotniczo-chłopskiego, pods... Czytaj więcej
Chłodnie kominowe – urządzenia służące do schładzania przemysłowego wody w Zakładach... Czytaj więcej
Tuż po zakończeniu II wojny światowej reaktywowano powstały w 1933 roku Komitet Budowy Kościoła w Mościcach. Budowę kościoła wraz z plebanią u zbiegu ulic Chemicznej i Zbylitowskiej rozpoczęto we wrześniu 1948 roku. Zbieranie funduszy na budowę świątyni zakrojono na szeroką skalę. Za zezwoleniem dyrek... Czytaj więcej
Lata 1950-1955 to dalsza rozbudowa fabryki, która stanowiła część rządowego programu uprzemysłowienia Polski. Plan Sześcioletni (1950-1955) to drugi, po Planie Trzyletnim z planów gospodarczych wprowadzonych w Polsce. W programie tym postawiono Azotom znaczące zadania: zwiększenie produkcji amoniaku i nawo... Czytaj więcej
1 lutego
1956
Strona tytułowa „Głosu Azotów Tarnowskich”
„Głos Azotów Tarnowskich” wydawany był przez fabrykę w latach 1953-1956.... Czytaj więcej
W 1950 roku klub „TS Mościce” przemianowano na Zakładowy Klub Sportowy „Unia” Mościce w związku z wstąpieniem klubu do Zrzeszenia Sportowego Związku Zawodowego „Chemik”. Po włączeniu w 1951 roku Mościc w granice administracyjne Tarnowa, klub po raz kolejny zmienił nazwę na „ZKS Unia Tarnów” ... Czytaj więcej
Od 1956 roku fabryczna świetlica kulturalna miała swoje lokum w budynku „Nowego Kasyna”. W tym samym roku placówka zmieniła nazwę na Zakładowy Dom Kultury. Na fotografii tzw. Nowe Kasyno, w głębi kosciół w Mościcach.... Czytaj więcej
W 1946 roku niewielka grupa pracowników i ich rodzin wyjechała na turnusy do wydzierżawionego przez Azoty ośrodka w Szczawnicy.[1] W 1956 roku zakupiono ośrodek wczasowy w Łomnicy koło Piwnicznej, z którego pracownicy Zakładów korzystali nie tylko w okresie wakacji letnich, ale i zimowych, zwłaszcza po wybud... Czytaj więcej
Program „synteza Tarnów I” realizowano etapami. W pierwszym etapie rozbudowano instalację syntezy amoniaku do zdolności 160 ton na dobę w 1953 roku, a następnie do 240 ton na dobę.[1] Docelowo zakładano rozbudowę wytwórni amoniaku do 480 ton na dobę poprzez zabudowę dwóch nowych generatorów gazu, budow... Czytaj więcej
W ramach rozbudowy zdolności produkcyjnych kwasu azotowego oddano do użytku 5 nowych jednostek kwasu azotowego technicznego metodą ciśnieniową, wybudowano drugą jednostkę kwasu azotowego metodą bezciśnieniową, a następnie zintensyfikowano instalację kwasu azotowego stężonego do 110 ton na dobę i nitroz d... Czytaj więcej
Modernizacja instalacji amoniaku należącej do najtrudniejszych procesów technologicznych Azotów należy do największych sukcesów lat pięćdziesiątych.... Czytaj więcej
„Głos Tarnowskich Azotów” był pierwszą zakładową gazetą. Jego miejsce zajęła na krótko „Panorama Azotów”, która po 2 latach przestała się ukazywać. W 1963 roku ukazały się „Tarnowskie Azoty” początkowo dwutygodnik, w 1967 roku jako dekadówka, a od 1970 roku tygodnik. ... Czytaj więcej
W 1955 roku, pod koniec realizacji Planu Sześcioletniego, tarnowskie Azoty produkowały rocznie między innymi ok. 66 tys. ton amoniaku, 206 tys. ton nawozów azotowych w masie, 2618 chloru, 2842 formaliny.[1] [1] W klimacie odnowy i rozbudowy, „TA” nr 1728, 11.03.1998, s. 4.... Czytaj więcej
Na pierwszym planie fragment budynku Dyrekcji Technicznej, dalej hala ZBACh, wytwórnia saletry wapniowej... Czytaj więcej
Na zdjęciu budynek główny ECII mieszczący 3 kotły TP-170 i 2 turbozespoły kondensacyjno-upustowe WPT-25-3 o mocy 25 MW każdy... Czytaj więcej
Początki żużla w Tarnowie sięgają 1956 roku, kiedy dyrektorem naczelnym Azotów był Henryk Gładecki. Dyrektor Gładecki „połknął bakcyla żużla” sposobem: „(…) działacze sekcji motorowej „Unii” z jej szefem Franciszkiem Pronobisem zorganizowali rajd na trasie Mościce-Mielec-Pilzno-Pogórska... Czytaj więcej
Kolejnym milowym krokiem zmierzającym do zmiany profilu produkcyjnego firmy było rozpoczęcie budowy instalacji kaprolaktamu, półproduktu do produkcji włókien i tworzyw poliamidowych. Decyzja o budowie instalacji kaprolaktamu zapadła w Ministerstwie Przemysłu Chemicznego w 1950 roku.[1] Budynki nowej wytwórni ... Czytaj więcej
Początkowo rozważana była możliwość produkcji w Tarnowie wyłącznie cykloheksanonu, półproduktu do wytwarzania kaprolaktamu. Kaprolaktam miał być produkowany w Gorzowie Wielkopolskim. W maju 1952 roku dokonano w Gorzowie Wlkp. odbioru reaktora uwodornienia fenolu, a jesienią tego samego roku ruszyła pierws... Czytaj więcej
W sierpniu 1957 roku rozpoczęto rozruch technologiczny części cykloheksanonowej Wytwórni Kaprolaktamu. Już we wrześniu 1957 roku pierwsze tony kaprolaktamu przekazano do zakładów w Gorzowie Wielkopolskim. Budowa i montaż instalacji kaprolaktamu trwały dość długo, bo aż do roku 1959 roku. Prace budowlane p... Czytaj więcej
Rok 1957, jubileuszowy, bo trzydziesty w historii „Mościc”, nazwano „rokiem wielkich uruchomień”. Obok uruchomienia wytwórni kaprolaktamu, oddano do użytku elektrolizę soli o zdolności produkcyjnej 18000 ton na rok Ponadto rozpoczęto produkcje chlorowodoru, metanolu dla celów farmaceutycznych oraz katal... Czytaj więcej
Drużyna Unii Tarnów pod koniec lat 50 XX wieku. Po powołaniu do życia sekcji żużlowej sport ten stał się najpopularniejszą dyscypliną sportową w Tarnowie.... Czytaj więcej
„Jako surowiec podstawowy w produkcji nawozów występuje obok koksu gaz ziemny w 50% całego zużycia. Produkcję gazu generatorowego zmodernizowano, wprowadzając automatyzację procesów zgazowania oraz unowocześniono metody odsiarczania.”[1] [1] 30 lat pracy dla rolnictwa Zakładów Azotowych w Tarnowie, Tarn... Czytaj więcej
W 1957 roku tarnowskie Azoty obchodziły 30-lecie istnienia. Z tej okazji wydano folder o przedsiębiorstwie „30 lat pracy dla rolnictwa”.... Czytaj więcej
Jedna ze stron okolicznościowego wydawnictwa na 30-lecie Zakładów Azotowych przezentowała asortyment produkcji. Pod koniec lat 50 XX wieku tarnowskie Azoty były już dużym kombinatem chemicznym.... Czytaj więcej
Dziś to już zakładowa tradycja – honorowanie zasłużonych pracowników tarnowskich Azotów.... Czytaj więcej
22 grudnia
1957
List E. Kwiatkowskiego do H. Gładeckiego
Były dyrektor fabryki Eugeniusz Kwiatkowski przybył ze swoją ostatnią, jak się okazało, wizytą do Mościc w listopadzie 1957 roku na zaproszenie dyrektora Henryka Gładeckiego. Zwiedził fabrykę, osiedle, nowy kościół.[1] [1] P. Krzyżanek, Praca na konkurs „Tarnowskich Azotów” p.t. „Moja praca w Azot... Czytaj więcej
W 1960 roku tarnowskie Azoty wyprodukowały m.in. 104 tys. ton amoniaku, 280 tys. ton nawozów w masie, 7812 ton chloru, 4252 ton kaprolaktamu, 7800 metanolu, 7841 formaliny.[1] W związku z rozbudową przedsiębiorstwa rosło zatrudnienie, które dochodziło do 7 tysięcy pracowników.[2] [1] Historia Zakładów w zap... Czytaj więcej
Pierwszy etap budowy EC II polegał na zainstalowaniu trzech kotłów parowych oraz dwu turbin upustowo-kondensacyjnych (każda o mocy 37,3 MVA).[1] Na fotografii nowa elektrociepłownia, tzw. EC II, która stopniowo zastępowała wysłużoną EC I [1] 60 lat energetyki w tarnowskich Zakładach Azotowych, „Przemysł ... Czytaj więcej
